vrijdag 25 maart 2016

SCHOONHEID EN VERVAL IN HAVANA

Gebouwen en park in het Havana van 1915 ("Cuba before the World", een uitgave van 1915

In “Cuba before the World” (1915) lees ik hoe trots het pas onafhankelijk geworden land is op zijn hoofdstad Havana. But Havana is more than a commercial center; it is a beautiful city, on a curving shore by blue gulf waters, presenting to the visitor, as he arrives, a scenic like a curtain in a theater; a city which, after his landing, entertains him with changing views of fortresses and narrow straits, smooth seaside drives, and fashionable cafés crowded with pleasure seekers. Havana combines the strangeness of an oriental city and the fashionable life of a European capital.”

Gebouw van de Brandweer, de Wetenschappelijke en Kunst Academie in het Havana van 1915.
(Uit het boek "Cuba before the World, een uitgave van 1915)

Op de foto's uit 1915 hierboven staan indrukwekkende, goed onderhouden koloniale gebouwen. Of de stad met zijn vele wijken er toen ook zo goed onderhouden bijlag is natuurlijk maar de vraag. Er moet in 1915 toch veel armoede geweest zijn, ook in Havana en dus zullen er zeker ook armoedige wijken geweest zijn. 

In 2008 zag je eigenlijk nergens meer goed onderhouden gebouwen of wijken. Overal heerste verval. Weliswaar zijn met hulp van UNESCO in de binnenstad voor de toeristen wat straten opgeknapt, maar dat is dan ook alles. De omvang van het verval is verbijsterend. Vanwege mijn werk ben ik in veel grote steden geweest van Latijns Amerika en ik heb daar veel, heel veel armoede gezien en ook verval, maar verval zoals in Havana heb ik er nooit aangetroffen. 

Ondanks de vervallen staat van monumentale koloniale gebouwen, grote Spaanse herenhuizen, villa's en hele straten, kun je nog altijd zien dat het ooit een prachtige stad moet zijn geweest. Nog steeds hangt in het centrum van de stad een ontspannen sfeer. Nog steeds nodigen de nauwe straten  je uit  tot onbezorgd flaneren. De compleet vervallen huizen langs de Malecon doen geen afbreuk aan de romantische aanblik van die boulevard met zijn zicht op wijde blauwe luchten en de diep blauwe zee. Het verval lijkt de stad een extra romantische sfeer te geven, een sfeer vol van melancholie, ondergang en vergankelijkheid van het leven. 

Tussen het verval door schijnt nog altijd de schoonheid van het gebouw.
Havana 2008 (uit het fotoboek "Salsa Cubana" van petrus nelissen)

Voor de bewoners van Havana en de andere grote steden moet het echter alles behalve romantisch zijn om in zulke vervallen tot woonblok verbouwde koloniale huizen met hun gezin of familie in een kamer te wonen. In zo'n woonblok krioelt het dan ook steeds van de mensen. Er is geen echte privacy mogelijk. Soms is een voormalige grote woonkamer in tweeën gedeeld door een primitief houten schout. In het hele huis is maar een badkamer met een toilet en een keuken. 

Modernere woonblokken, gebouwd volgens de regels van de Sovjet architectuur, liggen er al net zo vervallen bij, zo merken we tijdens ons bezoek aan de dissidente blogster Yoani Sanchez. Alles in de flat is smerig, kapot en niet onderhouden. De man van Yoani vertelt ons dat hij met hulp van buren de lift zelf al vaak heeft gerepareerd. Zij wonen op de 10e verdieping en dan is trappen lopen in het warme klimaat van Cuba geen pretje. Ondertussen is er wel overheidsgeld om permanent een agent te posten bij het gebouw die in de gaten moet houden wat Yoani zoal voor staatsgevaarlijke activiteiten onderneemt. Als het allemaal niet zo triest was, zou het om te lachen zijn.

De bogen in de ruïne doet vermoeden dat dit Spaanse koloniale huis ooit
een klein paleis is geweest voor zijn bewoners, Havana 2008.
(Uit het fotoboek "Salsa 
Cubana" van  petrus nelissen)

Gezien de omvang van het verval, vraag je je af hoe dit toch mogelijk is. Vroeger dacht men er toch echt anders over de koloniale architectonische erfenis,  zo lees ik verbaasd in  “Cuba before the World” : “The men who have made modern Cuba have destroyed none of the great reminders of the romantic past. The whitewash brush of civilization has not defaced the ancient monuments of Spain, erected when Spain was the world, the narrow, mediaeval streets, the shops that close in the noonday, the cobblestones and the houses that bear the battle stains of time and tragic history.” (blz. 174)

In veel wijken in het centrum van Havana zijn hele straten met koloniale huizen totaal vervallen,
Havana 2008, (uit het fotoboek "Salsa Cubana" van petrus nelissen)

Hoe kan het, zo vraag ik me dan af,  dat men in het pas van het Spaanse kolonialisme bevrijde Cuba van 1915 zoveel respect heeft voor de Spaanse architectuur, ondanks de gruwelijkheden die het Spaanse leger heeft begaan tegen de vele opstandelingen, terwijl onder het socialistische regiem van Castro men dit alles zo verregaand heeft verwaarloosd? Natuurlijk, je kunt de Amerikaanse blokkade van dit alles de schuld geven, maar dat lijkt me een smoes. De Sovjet Unie heeft vanaf 1962 tot aan de val van de Berlijnse Muur in 1989 permanent Cuba met miljarden roebels gesubsidieerd. Zelfs opgebouwde schulden werden uit naam van de politieke solidariteit weer even zo gemakkelijk kwijtgescholden. 

Is de verwaarlozing het gevolg van de arrogantie van het communisme dat meent dat met het aan de macht komen van de communisme de geschiedenis van de mensheid pas echt begint en dat al het voorafgaande geen waarde heeft? Is het zogezegd het Communistisch fundamentalisme dat er toe leidt dat men overblijfselen uit het verleden willens en wetens verwaarloosd en prijs geeft aan het verval? Of is het de onmacht van het regiem om het architecturale koloniale verleden een plaats te geven in zijn eigen tijd? Of is het uiteindelijk toch doodgewone bestuurlijke onkunde en onmacht? 

Aan deze slecht onderhouden koloniale woning is zodanig verbouwd 
dat er meerdere gezinnen kunnen wonen, Havana 2008 
(uit het fotoboek "Salsa Cubana" van petrus nelissen)

Ik stel die vragen omdat ik hetzelfde - zij het op kleinere schaal -  ook gezien heb in veel steden in de voormalige communistische landen van Midden en Oost Europa. Zo was het oude hart van Kiev en Minsk volledig verwaarloosd en lagen sommige monumentale gebouwen in puin. Het centrum van de Roemeense hoofdstad Boekarest, dat voor de Eerste Wereldoorlog Klein Parijs werd genoemd, was behoorlijk vervallen al kon je nog wel, net als in Havana,  nog goed de sporen zien van de vroegere schoonheid van de stad. 

Ook in die toenmalige communistische steden was men nauwelijks in staat om de inwoners fatsoenlijke te huisvesten. Ik ben in Polen in appartementen geweest waar je zelfs geen paardenstallen van zou willen maken, zo slecht waren ze er aan toe. Blijkbaar weten Communistische regiems geen raad met financiering en onderhoud van volkswoningen, wat dan ook weer merkwaardig is voor een doctrine die beweert van en voor het volk te zijn.

Volle maan boven de ruïnes van Calle Luz, in het historische centrum van de stad, Havana 2008 
(foto uit "Salsa Cubana" van petrus nelissen) 

Om niet helemaal in mineur te eindigen, hieronder een citaat uit “Cuba before the World” waaruit blijkt dat Havana in 1915 een stad was die in alles behoorde tot de moderne wereld van die tijd. “This capital city of Cuba, with a population of 350,860 is rich in romance, tradition, and history. It is pitoresque in its architecture and physical attributes, delightful in its manners and customs, and fascinatingly interesting from all points of view. The water supply is unsurpassed in its absolute purity. Cable connections with the United States and Europe are close. First-class steamship and railroad lines operate between Tampa, Key West, Miami, New Orleans, New York and Havana.” (blz.175)

Een extreem voorbeeld van romantiek van verval, Havana 2008 
(Fotoboek "Salsa Cubana" van petrus nelissen)

3 opmerkingen:

  1. Ik kan niet spreken over Havana, maar Boekarest en Warschau liggen er tegenwoordig toch weer netjes bij. Na het communisme, dat wel.

    BeantwoordenVerwijderen
  2. het is volgens mij gewoon bestuurlijke onkunde en onmacht maar met de arrogantie dat bijvoorbeeld het systeem in staat denkt te zijn een hele bevolking te voeden. Dat bleek in Nicaragua toch echt geen eenvoudige klus. Het systeem werkt goed als over de hele linie iets moet worden tegengehouden, faalt binnen de kortste keren als er iets moet worden ontwikkeld. Het tegenhouden van het noodzakelijk onderhoud voor het gestolde kapitaal in de fraaie panden lukte wonderwel. Maar vooral omdat men niet in de gaten heeft of had dat het afbreken van het particulier initiatief, je ook het nemen van risicoos afbreekt, of in de omgekeerde volgorde: het voorkomen van risicoos doodt elk particulier initiatief. Er waren best redenen om voorzichtig te zijn met risicoos, maar die gaat men nu opnieuw terecht nemen, terwijl de stad er uit ziet als na een bombardement in Dresden destijds

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Dank je voor de uitgebreide reactie waar ik niks aan toe te voegen heb.

      Verwijderen