MENSBEELD EN POLITIEKE PARTIJ

Een schilderij van Bennie Jolink.

Van de week zat de Achterhoekse zanger Bennie Jolink aan onze nationale borreltafel samen met de de Amsterdamse PvdA lijsttrekker Pieter Hilhorst. Het spijt me dat ik moet vaststellen dat tegenover de nuchtere Jolink mijn collega politicoloog Hilhorst afsteekt als een gladde prater die nog moet leren luisteren. Absoluut ongeschikt voor het lijsttrekkerschap tenzij ze daar in Amsterdam zo verknocht zijn aan de PvdA dat het niet uitmaakt wie de PvdA lijst aanvoert.

Wat mij aansprak aan Jolink was zijn stemadvies om ten eerste te gaan stemmen en ten tweede op mensen te stemmen die je kent en dus kunt vertrouwen. Een prima advies. Jolink vertelde daarop op een CDA'er te gaan stemmen omdat hij die kende. Het gejoel dat vervolgens opsteeg rond de tafel was zo jaren zeventig vorige eeuw dat ik er zelf verbaasd van stond. Ik wist niet dat ze bij de VARA zo vastgeroest waren.

Ik zou het stemadvies van Jolink nog willen aanvullen met een derde criterium namelijk het mensbeeld van de politieke partij. Dat mensbeeld bepaalt immers hun kijk op mens, maatschappij en overheid en bijgevolg de wijze waarop de aanhangers van die partij over het algemeen in de politiek staan. Een feilloos criterium is het natuurlijk nooit want er lopen nu eenmaal in elke politieke partij opportunisten rond. Dus een mens moet altijd gewaarschuwd blijven.Uiteindelijk zijn we allemaal geneigd tot het kwaad en politici misschien nog wel het meest.

Het mensbeeld van liberalen, in het geval van Nederland terug te vinden bij VVD en D'66, is dat van het autonome en vrije individu. Vandaar dat volgens deze partijen de wetgeving gebouwd is op het individu net als de belastinginning enz. De staat moet zich zo weinig mogelijk met het individuele burger bemoeien. D'66 erkent niettemin - meer dan de VVD – de sociale dimensies van de mens zodat de overheid waar nodig mag ingrijpen om de individuele burger terzijde te staan, waarbij wel gewaakt moet worden tegen wat heet de uitholling van de individuele verantwoordelijkheid door te veel overheidsbemoeienis. Economische efficiency en marktwerking zijn belangrijke instrumenten om de contract samenleving soepeltjes te laten functioneren.

Het mensbeeld van de socialisten en aanverwanten, in Nederland vertegenwoordigd door de SP, PvdA en Groen Links, is dat van de sociale mens die opgaat in de gemeenschap. Voor veel socialisten vallen gemeenschap en staat samen, al blijkt dat in de praktijk niet mogelijk te zijn. Het burgerschap is voor socialisten op de eerste plaats een sociaal burgerschap dat desnoods van bovenaf, d.w.z. door de overheid mag worden opgelegd, eventueel ten koste van de individuele vrijheid. Om ervoor te zorgen dat iedereen niet alleen in beginsel gelijk is -we zijn allemaal mensen - maar ook zo gelijk mogelijk leeft, mag de staat naar believen ingrijpen om materiële zaken te herverdelen. Socialisme is van staatswege georganiseerde solidariteit.

Daar tussenin zitten de Christelijke partijen – in Nederland zijn dat CDA, Christen Unie en SGP - met hun opvatting dat de mens enerzijds zelf verantwoordelijk is voor de inrichting van zijn leven maar anderzijds onmiskenbaar een sociaal wezen is dat zonder de ander geen volwaardig mens kan zijn. Aan dit mensbeeld ontlenen de Christelijke partijen hun middenpositie tussen links en rechts. Het gevolg van dit mensbeeld is dat zij zowel de individuele vrijheden met de eigen verantwoordelijk wensen te handhaven maar anderzijds toch ook de sociale kant en de medeverantwoordelijkheid voor de samenleving erkennen. Het blijft daarom schipperen tussen enerzijds en anderzijds, een balans die in de praktijk nogal eens moeilijk te vinden is en daarom naar rechts en dan weer naar links doorslaat.

Een variant op dit alles is het populisme van de PVV. In het populisme is elk mensbeeld, links, rechts of Christelijk ondergeschikt aan de wil om aan de (politieke) macht te komen. Vele middelen zijn daartoe geoorloofd. De andere politieke partijen delen met de PVV die wil tot (politieke) macht maar worden daarbij ingetoomd door hun mensbeeld. Althans dat mogen we veronderstellen want nogmaals opportunisme is van alle tijden en van alle politieke partijen. Echter in een populistische partij is opportunisme tot een deugd verheven en dat maakt zo'n PVV gevaarlijk zodra ze aan de macht komt. Jolink had dan ook gelijk met zijn schilderij om de mensen te waarschuwen voor Wilders. Je weet nooit wat die man verzint om aan de macht te komen en als het zover is om aan de macht te blijven.