BONNEFANTEN MUSEUM: HEDENDAAGS BEELD IN DIALOOG MET MIDDELEEUWSE BEELDEN

Voor de Middeleeuwer waren heiligenbeelden vanzelfsprekend en begrijpelijk. Hedendaagse beelden daarentegen hebben uitleg en toelichting nodig als gevolg van het verlies aan een gemeenschappelijk -katholiek of christelijk - verhaal. Voor meer informatie over het beeld, leze men de blog.

Als ik de zaal in het Bonnefantenmuseum binnenloop herken ik de beelden meteen. Het zijn heiligenbeelden waarvan ik dankzij mijn katholieke opvoeding de betekenis ken. Niet van elke heilige afzonderlijk, daarvoor zijn er teveel, maar in het algemeen weet ik dat het om beelden gaat van mannen of vrouwen die in hun leven voorbeeldig gedrag hebben getoond waarmee ze een plek naast God in de hemel hebben verdiend.

Sommige heiligen zijn bekender dan anderen. Er is een zekere rangorde van heiligen. De Heilige Maagd Maria staat op het hoogst op de ranglijst. Als de aardse moeder van Christus heeft ze bijna de status van een Godin en steekt ze met kop en schouders boven de anderen uit.

Andere belangrijke heiligen zijn natuurlijk de twaalf apostelen die overigens ook weer een rangorde hebben. Petrus is heel belangrijk, net als de vier evangelisten, de schrijvers van het Nieuwe testament, de getuigenis over het leven van Christus. Maar er zijn ook gewone heiligen als de Heilige Franciscus of Antonius enz.

Er staat een beeld in de zaal dat ik niet kan plaatsen. Pas na lezing van de bijbehorende toelichting weet ik waar het beeld over gaat (zie foto). De titel van het beeld is ‘Arcangelo III 2020” en is gemaakt door Berlinde De Bruyckere (1964,Gent) en bestaat uit was, hout, dierlijk haar, metaal en epoxy. 

“Dreigend, maar tegelijkertijd ook in zichzelf gekeerd, balanceert Arcangelo III op de tippen van diens tenen. Het silhouet wordt gevormd door stijve was waar dierlijke vacht in kleeft. Hoewel de vacht neerwaarts hangt, lijkt het alsof de figuur elk moment kan opstijgen. Het beeld zit met zulke tegenstrijdigheden, net als de periode waarin het werd gemaakt: de COVID-19-pandemie. De titel verwijst naar een engel. Deze figuur brengt, net als zorgverleners, hoop op verlossing en troost. Berlinde laat zich inspireren door de christelijke traditie en westerse kunstgeschiedenis. In deze zaal staat het hedendaagse werk in dialoog met middeleeuwse beeldhouwwerken met verwante onderwerpen.”

De dialoog tussen middeleeuwse kunst en moderne of hedendaagse kunst maakt alvast een ding duidelijk. Moderne of hedendaagse kunst verliest het van de middeleeuwse kunst als het om betekenis gaat. Middeleeuwse kunst is gebed in een gedeelde geestelijke wereld, een wereld die ik als modern mens dankzij mijn katholieke opvoeding nog enigszins kan bevatten. 

Maar wat zeggen hedendaagse beelden? Weinigen die het weten. Het beeld van De Bruyckere wordt pas begrijpelijk na uitleg van het museum. Op zichzelf staand zonder uitleg is het moeilijk te vatten. Je ziet wel triestigheid maar het waarom daarvan is niet duidelijk. Of zie je een gevallen engel die weer omhoog wil?  Of is het iemand in diepe rouw?

Er zit geen vanzelfsprekend verhaal maar aan het beeld zoals aan de omringende heiligenbeelden. Dat is het probleem van de moderne kunstenaar. Welk verhaal moet hij vertellen of vertelt hij het verhaal dat er geen verhaal meer is? Moderne kunst is alles behalve toegankelijk, tenzij je je als kunstenaar beperkt tot plaatjes maken, plaatjes die uit het leven gegrepen zijn. 

Over het algemeen zijn hedendaagse beeldenvoor het grote publiek ontoegankelijk en daarmee onbegrijpelijk. Met de moderne kunst en de ontkerkelijking is de vanzelfsprekendheid verdwenen. Kunst is individueel geworden, zo individueel dat je uitleg van een museum, van de maker of een deskundige nodig hebt. Dat stelt de kunstenaar voor de vraag wat kan hij nog maken dat betekenis heeft voor het brede publiek.