WEENSE NOTITIES 2. EERSTE BEZOEK AAN WENEN

 

Soms wilde ik "artistieke" foto's maken wat natuurlijk niet echt perfect kan zijn met een 35 mm Minox reiscameraatje. April 2000

Onderweg met de auto naar Wenen peins ik dat Wenen al heel lang geen onbekende voor me is. Een van de eerste reizen die ik als pas gekozen verbondsecretaris van het Wereld Verbond van de Arbeid maakte, was naar Wenen. Dat was in 1992. Wenen was toen een wat stoffige in zichzelf gekeerde stad. Monumentaal, een oude keizerstad waardig, maar een waterhoofd op een klein land. De voormalige keizerstad stond er verloren bij.

Niet zo gek want het Oostenrijkse-Hongaarse rijk was uit elkaar gevallen tijdens de Eerste Wereldoorlog. Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog kwam Wenen te liggen aan de rand van het IJzeren Gordijn dat het Sovjet Imperium scheidde van West Europa. Wenen was weliswaar aan de ijzeren vuist van Stalin ontsnapt maar de prijs daarvoor was neutraliteit.


Wenen was van het Europese politieke centrum beland in een uithoek van Europa. Wenen met zijn bescheiden achterland werd omsloten door landen communistische Sovjet landen: Hongarije, Oost Duitsland, Tsjecho-Slowakije en Joegoslavië. De Hongaren hadden in 1956 tijdens de opstand in Boedapest en de Tsjechen in 1968 met de Praagse lente vergeefs geprobeerd uit de ijzeren greep van Stalin te komen.

Tien jaar oud was ik tijdens de Hongaarse opstand. Ik heb nog meegekregen dat Nederland Hongaarse vluchteling kinderen opving en naar het platteland stuurde om aan te sterken. Een boerenfamilie bij ons in de buurt had zo een kind, een bleek, mager jongetje met veel te grote kleren aan die niet wist hoe hij met ons moest spelen. Er hing een geur van treurigheid om hem heen.

De Praagse lente was niet alleen een menselijk kwestie maar meteen ook een gewetensvraag. Wel of geen communisme als mogelijkheid voor een betere toekomst? Als het zo moest volgens de Russische methode hoefde het voor mij niet maar hoe dan wel? Ik stelde een antwoord op deze vraag voorlopig even uit en ging door met leven, pardon studeren. Voorlopig leek me dat de meest praktische aanpak. Wie weet vind ik al doende een antwoord. Voor nu wist ik wat ik wilde. Doorstuderen en dan de ontwikkelingshulp in.

Twintig jaar verder stort het communisme achter het IJzeren Gordijn alsnog in. Plotseling lag Wenen midden in een vrij Europa in plaats van in een verloren uithoek. Drie jaar na de instorting van het Sovjet Imperiom land ik op het bescheiden vliegveld van Wenen in het nabij gelegen Schwechat. Ik werd afgehaald door een Mercedes met chauffeur. Dat was ik wel gewend bij het VN Ontwikkelings Programma waar ik  had gewerkt maar niet van vakbonden. Ik heb nooit ene Nederlandse vakbondsleider gekend in Nederland die zich liet rijden in een Mercedes nog wel.

De algemeen secretaris van de eenheidsvakbond ÖGB had blijkbaar een hogere status in hun land dan de bestuurders van de Nederlandse vakbeweging. Dat is een kwestie van cultuur zo had ik intussen al geleerd in mijn VN jaren. Nederland is vergeleken met de rest van de wereld, behalve dan misschien met de wereld van Mao, het laagland van de gelijkheid. Opvallen onder gelijken is in Nederland uit den boze zeker als dat ook nog in een Mercedes gebeurt.

Ik was door de Oostenrijkse christelijke vakbond voor beambten uitgenodigd om als hun nieuwe secretaris kennis te komen maken met de bestuurders van de Christelijke fractie van de bond GPA, een van de grootste en machtigste bonden in Oostenrijk. Als aanstaande secretaris zou ik voortaan de spil zijn waar de Wereld Beambten Bonden om zou draaien en dus wilde de Oostenrijkse leiding wel eens weten wat voor vlees ze in de kuip hadden en het was natuurlijk nuttig voor mij om te weten wat hun politieke gewicht is in de Wereldbond.

Het was wat je noemt een Oostenrijkse kennismaking, dat wil zeggen met respect voor de rangorde en de mogelijk bijbehorende titels. Naast het formele deel van de kennismaking met alle regionale bestuurders was er veel tijd ingeruimd om elkaar ook informeel te leren kennen en waar kun je dat beter dan aan tafel met een goed glas Oostenrijkse wijn. Samen eten om elkaar beter te leren en vertrouwen is een van de meest onderschatte zakelijke activiteiten in Nederland. 

Overal in de wereld wordt samen eten als een hogere vorm van uitwisseling van kennis en vertrouwen gezien behalve in de lage landen waar eten voornamelijk wordt gezien als een noodzakelijke activiteit die men zo sober mogelijk moet uitoefenen, dit wil zeggen met een glaasje melk en brood met kaas. 

Merkwaardig toch want je zou denken dat in het Protestantse Nederland het Heilig Avondmaal, bij Katholieken heet dat Communie, als voorbeeld zou dienen voor de maaltijd  als basis van vertrouwen en vriendschap. Aangezien dat niet het geval is, moet ik aannemen dat tussen kerk en maatschappij een strikte scheiding bestaat. Onder katholieken ligt dat anders.

Oostenrijk heeft een katholieke basiscultuur zoveel was me wel duidelijk en als katholieke uit het Brabantse had ik daar geen moeite mee. Ik herkende veel van wat ze deden en dachten al deelde ik niet altijd al hun ideeën. Als katholieke jongen in een overwegend protestants land van op z'n minst beleden gelijkheid had ik niet zoveel op met de stevige hiërarchie en titels waar men in Oostenrijk zo aan hecht. 

Voor de rest was het er aangenaam toeven. Niet onbelangrijk voor mij want er werd over gedacht om mij vanuit het Wereld Verbond in  Brussel te stationeren in Wenen, dat lag nu zowat centraal in mijn toekomstige werkveld, de voormalige communistische landen in Midden en Oost Europa. Voor de Tweede Wereldoorlog hadden veel van die landen ene bloeiende christelijke vakbeweging en wie weet zou er daarom nu onder de nieuwe democratische, onafhankelijke vakbonden  belangstelling zijn om bij het WVA, als opvolger van de Internationale Christelijke Vakbeweging, aan te sluiten.

Uiteindelijk ging dit plan niet door en bleef ik werken vanuit Brussel, ook niet onbelangrijk vanwege de nabijheid van de Europese instellingen. Al spoedig na mijn aantreden zouden nieuwe vakbonden zich aanmelden bij het WVA. De Oostenrijkse vakbond was daarbij bijzonder behulpzaam.