SPROOKJESJAREN 60 (VOORHEEN: MAKE LOVER, NOT WAR): 30, ANATOMIE VAN HET SOCIAAL GEDRAG

Rembrandt, 'Anatomische les van Dr. Nicolaes Tulp, Mauritshuis, 1632.

Natuurlijk is het verhaal over Eva en de boom van kennis van goed en kwaad een sprookje maar wel een wijs sprookje. Het is een waarschuwing. Kennis heeft goeie en kwaaie kanten, ook al willen veel mensen dat liever niet weten. Net als Eva sussen ze zich met de gedachte dat het helemaal geen kwaad kan om God te willen zijn en over Zijn schepping te heersen. Sommigen worden zo overmoedig en arrogant dat ze zichzelf een God wanen ook al weten ze niet waar de schepping vandaan komt, waar die voor bedoeld is en wat de zin ervan is.

Zij denken dat het een kwestie van tijd is dat de mens een God zal zijn. Dat heet vooruitgang maar waar naar toe weten ook zij niet. Naar een langer leven, een meer comfortabel leven, een leven zonder ziekte en uiteindelijk een zonder dood? Er zijn er die daar oprecht in geloven. Eens zal de dag komen dat de mens onsterfelijk zal zijn of tenminste daar ergens in de buurt zal komen. Zo zal hij ook eens door het heelal zwerven zoals hij door de bossen zwerft. In onze verbeelding zijn we al zover met films als Star Trek en Star Wars. Het geeft te denken dat die films over strijd tussen goed en kwaad gaan. Blijkbaar zal dat onderscheid ook in de verre toekomst niet zijn uitgebannen. De boom van kennis van goed en kwaad blijft voor eeuwig onder ons?

Met de dood weten we ons geen raad.Voor de een is de dood het einde waar het Grote Niets wacht waarvan we ons geen voorstelling kunnen maken. Een groot zwart gat zoals die pas ontdekt zijn en waar alle licht genadeloos in wordt opgeslorpt en er geen ontsnapping meer mogelijk is? Zogezegd gaten van de dood?  Voor de ander is de dood daarentegen een nieuw begin, de voltooiing van ons mens zijn waarin we alle mysteries zullen leren kennen. En alsof dit allemaal al niet genoeg is, ligt daar ook nog de kwestie van de zin van dat alles? Waarom een leven dat verdwijnt in een groot zwart gat of dat opgaat in een onbekend ander leven? 


Ben ik blij dat ik als socioloog niet in mensen - dood of levend -  hoef te snijden. Sociologie is in ieder geval mensvriendelijk. Ik leer dat sociologie de anatomie van het menselijke gedrag is door waarneming. De stille hoop is dat die waarnemingen net als in de natuurwetenschappen ons inzicht verschaffen in het hoe en waarom van het menselijke gedrag en wetmatigheden opleveren die gedrag voorspelbaar maken. Ik geloof daar niet zo in maar dat is wetenschappelijk onverantwoord. Waarom doe je het anders? Overigens is sociaal gedrag moeilijk waar te nemen en ook nog eens onbetrouwbaar.
 
Hoe je het ook keert of wendt waarnemingen zijn subjectief ook al probeer je nog zo objectief te zijn. Je kunt niet opgemerkt toeschouwer zijn in het theater van de mens. Of je wilt of niet, je speelt ook een rol in hetzelfde toneelstuk, toneelstukken die telkens veranderen. Vandaag wordt dit gespeeld, morgen dat, vandaag zeggen de acteurs dit, morgen dat. Niks zo veranderlijk als de mens en zijn toneelstukken. Het is varieté theater van de hoogste klasse en we zijn allemaal geacht publiek.  Sociologie is en blijft daarom behelpen.

(verschijnt elke vrijdag)