MANDELA

Nelson Mandela en Frederik de Klerk tijdens de jaarlijkse bijeenkomst van het World Economic Forum in Davos in januari 1992

Ik heb er weinig over gehoord en gelezen in de media maar voor mij is Mandel vooral groot omdat hij als vrijheidsstrijder koos voor de democratie in de brede betekenis van het woord. De meeste vrijheidsstrijders, zeker als ze gewonnen hebben, kweken een ego zo groot als de Eiffeltoren en denken dat ze voor eeuwig het recht hebben hun land te besturen. Als ze al voor democratie zijn dan wel in aangepaste vorm zodat ze zo lang aan de macht kunnen blijven als ze willen. Niks van dat alles bij Mandela. Hij liet zich niet corrumperen door macht net zo min trouwens als geld. Misschien omdat hij in de gevangenis geleerd had wat de echte waarden in het leven zijn?

Vergelijk Mandela eens met Raoul Castro, de broer van Fidel Castro, die bij het eerbetoon voor Mandela aanwezig was. Beide broers zijn niet van de macht weg te slaan. Of Mugabe die zijn volk alleen maar geleerd heeft wat rancune is, onderdrukking, geweld en intolerantie. Zij hebben zich gewend aan de macht en het geweld, ooit in een ander leven gelegitimeerd door hun bevrijdingsstrijd. Als bevrijders mochten ze geweld gebruiken om de macht te verkrijgen en dat zijn ze nadat ze de macht hadden veroverd, blijven doen. In plaats van over te schakelen naar een democratische gezindheid met waarden als vertrouwen, verzoening, verdraagzaamheid, compromis bereidheid enz., klampten ze zich vast aan de macht desnoods met geweld.

Mandela daarentegen stapte zonder dralen over naar geweldloosheid, naar compromis, naar vrede, verzoening, verdraagzaamheid, tolerantie, vergevingsgezindheid en vertrouwen. Mandela begon daarmee onmiddellijk na zijn vrijlating uit de gevangenis door vertrouwen te geven aan de Zuid Afrikaanse President Frederik de Klerk en diens voorstellen.Vergelijk dat eens met de nalatenschap van leiders als Raoul en Fidel Castro of Mugabe. Ze passen geen van allen voor geen meter bij Mandela. Mandela gaf vertrouwen aan wat eens zijn tegenstander was, werd zelf president en gaf daarna die presidentiële macht af en hoe! Met vrije en eerlijke verkiezingen, al zullen er hier en daar wel beginnersfoutjes en kleine vlekjes hebben gezeten maar een kniesoor die daar op let. Mandela heeft een voorbeeld gegeven wat geen enkele Zuid Afrikaanse politieke leider na hem, blank of zwart, kan negeren al zou hij of zij dat willen. Zijn volk zal hem er aan herinneren.

Met zijn optreden heeft Mandela democratische deugden of waarden als bescheidenheid, verdraagzaamheid, vrijheid en openheid, vergevingsgezindheid, compromisbereidheid en vertrouwen in de harten van de Zuid Afrikanen gegrift. Zonder die waarden is geen enkele vorm van democratie mogelijk. Democratie is niet alleen een kwestie van geheime en eerlijke stemprocedure, van vrijheid van meningsuiting en vereniging. Dat zijn de basisvoorwaarden voor uitoefening van de politieke democratie. Zonder dat is democratie niet mogelijk.

Maar veel belangrijker voor een samenleving en zijn politiek zijn de onderliggende waarden die je zou kunnen samenvatten onder het begrip democratische gezindheid. Zonder die gezindheid geen echte of misschien beter uitgedrukt levende democratie. Het is mooi dat er democratische regels zijn die in wetten zijn vastgelegd. Dat er mensenrechten zijn die het democratische bouwsel ondersteunen, maar dat hele bouwsel is zinloos als er geen mensen in wonen met een democratische gezindheid. Daarom is democratie ook zo moeilijk. Een gezindheid kun je immers nooit afdwingen. Een gezindheid moet deel van jezelf zijn, het moet vanzelfsprekend zijn zoals de lucht die je inademt.

In onze tot het uiterste opgerekte liberale samenleving beschouwen we gezindheid als een strikt individuele verantwoordelijkheid en niet langer als een gedeelde, gemeenschappelijke verantwoordelijkheid. Deze vorm van individualisme, het idee dat ieder het maar voor zichzelf moet uitmaken, knaagt aan de wortels van de democratische samenleving. Dit soort liberalisme maakt dat we op den duur niet meer met elkaar kunnen samenleven. Wie alleen maar de ander wantrouwt, wie alleen maar aan zichzelf denkt, wie alleen maar het onderste uit de kan wil, wie alleen denkt aan zijn eigen vrijheid en zijn rechten, maakt uiteindelijk de democratie kapot.