33. TERUG NAAR NIJMEGEN. LESSEN IN LIEFDE.

 

Chagall heeft enkele illustraties gemaakt bij het Hooglied. Deze hoordt bij de strofe "Je borsten zijn als kalfjes, als de tweeling van een gazelle, die tussen de lelies weidt.(Hooglied 4:5)

Het Geestelijk Hooglied van Jan van het Kruis is een beurtzang tussen de ziel en haar beminde, in dit geval God. Het is geïnspireerd op het Bijbelse Hooglied van Salomon een liefdeslied dat naar men vermoed teruggaat tot Egyptische tijden. Was het een bruidszang, een beurtzang voor een huwelijk? Hoe dan ook het Hooglied schuwt de erotiek niet. Bijgevolg was het lezen van het Hooglied in het puriteinse Spanje van Jan van het Kruis verboden, een verbod waar hij en de Heilige Theresia zich niks van aantrokken.

Het gedicht van Sint-Jan bestaat uit 40 strofen van 5 regels. Op verzoek van een priorin van ongeschoeide Karmelietessen scheef hij bij elke strofe en soms bij een enkele zin een toelichting bedoeld om de lezer op weg te helpen naar de mystieke ervaring van God’s liefde. Volgens Jan van het Kruis drukt dit gedicht en naar ik aanneem ook de andere gedichten uit wat eigenlijk niet in woorden is uit te drukken. 

“Want wie zou kunnen beschrijven wat Hij de liefhebbende zielen waarin Hij verblijft laat verstaan? En wie zou in woorden duidelijk kunnen uitdrukken wat Hij hen doet ervaren? En wie tenslotte wat Hij hen laat verlangen? Niemand is hiertoe bij machte, dat is zeker; zelfs zij aan wie dit overkomt vermogen het niet. Want juist daarom laten zij door beelden, vergelijkingen en symbolen iets overstromen van wat zij gewaarworden. Uit de overvloed van hun geest vertolken zij eerder geheime mysteries dan dat zij een rationale verklaring geven.” (blz. 268, Verzamelde Werken Jan van het Kruis, uitgever Paul Brand)

God’s liefde is een mysterie dat zich niet onder woorden laat brengen anders dan door symbolen, vergelijkingen en beelden. Dat komt dicht bij aardse liefde. Wie wel eens verliefd is geweest, kan er over mee praten. De liefdeservaring is moeilijk uit te drukken in woorden. Liefde is een gewaarwordingen die je meegemaakt moet hebben om te weten wat het is. 

Wat wel kan, is iemand op weg helpen die liefde gewaar te worden. Jan van het Kruis beschrijft met zijn gedichten de weg die een verliefde ziel moet afleggen om uiteindelijk met zijn geliefde verenigt te worden. Het zijn dus eigenlijk lessen in (geestelijke) liefde. 

“De ontwikkelingsgang, die in deze strofen beschreven wordt, loopt vanaf het moment dat de ziel God begint te dienen totdat zij de laatste toestand van volmaaktheid, het geestelijk huwelijk, bereikt. Aldus wordt hier gesproken over de drie stadia of wegen van het geestelijk leven, langs welke de ziel tot genoemde toestand (het geestelijk huwelijk) geraakt: de weg der zuivering, der verlichting en der vereniging. Van ieder stadium worden enige eigenschappen en uitwerkingen verklaard.” (blz.276, Verzamelde Werken van Jan van het Kruis)

Om een idee te geven hoe het werkt, hieronder de eerste strofe van het Geestelijk Hooglied plus enige uitleg van Jan van het Kruis.

Waar houdt Gij U verborgen,
Beminde, en Ge laat me in zuchten achter?
Gelijk een hert ontvlucht Ge,
Nadat Ge mij gewond hebt;
Ik liep en riep U na en Gij waart spoorloos.

"In deze eerste strofe toont de ziel zich verliefd op het Woord, Gods Zoon, haar Bruidegom. Door het klaar aanschouwen van zijn Wezen wil zij met Hem verenigd worden. Zij geeft uiting aan haar gekwelde liefde en verwijt Hem dat Hij niet bij haar is, vooral nadat Hij haar door zijn liefde heeft gewond. Dit was namelijk de reden waarom zij zich van al het geschapene en van zichzelf heeft teruggetrokken. En nu moet zij nog lijden onder de afwezigheid van de Beminde. Want Hij heeft haar nog niet zo van het sterfelijke vlees verlost, dat zij Hem kan genieten in de glorie van de eeuwigheid. Daarom zegt zij: Waar houdt Gij U verborgen?" (blz. 278, Verzamelde Werken Jan van het Kruis)