BLACK MAGIC

Petrus, Black Magic, acyl en potlood op mdf paneel, 82 x 82 cm

Hebben jullie Joost Zwagerman toevallig ook gezien in het TV programma De Wereld Draait Door waar hij vertelt over het Zwarte Vierkant van Malevich? Het hangt op een tentoonstelling in het Stedelijk Museum van Amsterdam. Hij sprak erover als was het een geloofskwestie, zo enthousiast en overtuigd. Gerard Reve zei het al, alle kunst is religie. Malevich had dat blijkbaar ook door en hing zijn Zwarte Vierkant indertijd op een door hem georganiseerde tentoonstelling, op als een Russisch icoon: schuin boven in de hoek. Hij is niet zo ver gegaan dat hij er kaarsjes voor heeft aangestoken. Dat had natuurlijk ook nog gekund.

Sindsdien is in West Europa religie zo goed als uit het openbare leven verdwenen. Alles wijst erop dat de kunst daarvoor in de plaats is gekomen. Zo ver was Malevich toen nog niet en Rusland zeker niet. Ook nu na 70 jaar Communisme is Rusland nog altijd een gelovige natie. Voormalig President Jeltsin wist dat maar al te goed en liet daarom de Kathedraal van Christus De Verlosser in Moskou, eerst met de grond gelijk gemaakt door vadertje Stalin (notabene ooit seminarist geweest ), helemaal opnieuw opbouwen alsof er niks was gebeurd. Ook Poetin weet maar al te goed hoe religieus het Russiche volk nog is en verschijnt daarom af en toe in het openbaar met deze of gene Orthodoxe patriarch. Lieve koekjes bakken met het volk.

Malevich beweerde dat met zijn Zwarte Vierkant de kunst weer terug was bij de bron, bij het begin van alles. God zelve, zei Zwagerman in de uitzending. Hierna zou het afgelopen zijn met elke niet abstracte verbeelding van de mens. Wat ooit met rotstekeningen was begonnen, eindigde in een Zwart Vierkant. Wat kon hij hierna nog schilderen? Een wit vierkant op een wit vlak, een zwart kruis op een wit vlak? Hij deed het allemaal maar het bleven varianten op hetzelfde thema. Of hij werd het thema beu of hij geloofde zijn eigen verhaal niet meer, maar hij begon na enige tijd toch maar weer figuren te schilderen. Abstract figuratieve figuren, herkenbaar Russisch.

Intussen was zijn Zwarte Vierkant in de nieuwe religie van de kunst alsnog heilig verklaard. Het schilderij wordt beschouwd als het begin van alle abstracte kunst van onze moderne tijd. Daarmee werd Malevich zelf natuurlijk ook een beetje een heilige en dus organiseert het Stedelijk een eerbetoon aan hem. Ik bedoel dat niet cynisch of afkeurend. Integendeel, het verbaast me hoe snel kunst -in de breedste zin van het woord – het geestelijke gat heeft opgevuld dat ontstaan is met het verdwijnen van religie. Blijkbaar hebben mensen behoefte aan geestelijk leven. De kerk heeft in onze samenleving daartoe afgedaan en nu bekeren we ons massaal tot de kunst. Kunst die vroeger notabene in dienst stond van kerk en geloof. Het kan verkeren.

Mensen kunnen het dus niet laten. Er is blijkbaar meer tussen hemel en aarde dan materie. Geen wonder, want we hebben nu eenmaal de mogelijkheid van een geestelijk leven in onze bovenkamer. De een doet er weliswaar meer mee dan de ander, maar iedereen heeft het. Zodoende begeven we ons massaal naar musea en tentoonstellingen. Onze geest dorst naar inzicht en dus zijn we op zoek. Op zoek naar een geestelijk leven via de kunsten. De echte kunsten, kunst die enige geestelijke inspanning vergt. Alle andere kunst is decor en vermaak. Heel legitiem maar niet geestelijk.