WAARDIG DOOD GAAN

Zo lang mijn geest leeft, zal de dode daarin als mens voortleven. 

Veel ervaring heb ik niet met de dood. Mijn moeder wist dat ze na haar hartaanval dood zou gaan. Tijdens een van mijn nachtelijke wakes in het ziekenhuis zei ze dat ze niet meer aan al die apparaten wilde liggen. Op haar verzoek kwam ze in een gewone ziekenkamer te liggen met een apparaatje gekoppeld aan de hartbewaking. Ze was tevreden dat ze zo als een normaal mens haar kinderen en kleinkinderen kon ontvangen. Een dag later kregen we bericht dat ze dood was. Ze koos voor deze 'waardige dood' omdat ze de dood had aanvaard. In de nachtelijke uren aan haar bed had ze me gewaarschuwd. Ze was moe van het leven. Ze wilde eindelijk rust.

Mijn schoonvader is thuis in bed strijdend ten onder gegaan aan longkanker. Een indrukwekkende strijd die hij gedoemd was te verliezen. Zo gebeurde ook. Van het ene moment op het andere zag ik een persoon met een naam, een karakter, een geschiedenis tot een ding worden. De dood is onthutsend. De dood van mijn schoonmoeder was al even onthutsend hoewel we al dagen wisten dat ze zou sterven. Ze had een tumor in haar hoofd waar niks meer aan gedaan kon worden. De huisarts gaf haar wat tegen de pijnen. Uiteindelijk gleed ze na een ziekbed van een week de dood in. Ook hier weer die pijnlijke vaststelling dat wat op het ene moment nog een mens was, het andere moment een dood ding was geworden.

De dood is monumentaal, onbegrijpelijk, intens, ingrijpend en onoverwinnelijk. Dat maakt het zo moeilijk. We kunnen het niet winnen van de dood. Iedereen weet dat hij of zij ooit in alle eenzaamheid zal moeten buigen voor die inmens grote en onbevattelijke dood. Want we kunnen het niet bevatten, hoe we ons best ook doen. Je kunt hem bagatelliseren, er onverschillig over doen, aankleden met rituelen, negeren, romantiseren, tot een eervol afscheid verheffen maar de dood blijft hoe dan ook onvoorstelbaar en een groot raadsel.

Een mens is waardig om zichzelfs wille maar de Dood? De Dood stript ons lichaam, dat wat we tijdens ons hele leven tastbaar zijn geweest, het enige echte bewijs van ons bestaan, tot een waardeloos ding. Dat is onbegrijplijk, akelig en eigenlijk onwaardig. Dat is en blijft onbevredigend. De Dood is de nederlaag van het leven, van mijn lichaam, van de lichamen van alle mensen.

Het tragische is dat we ons lichaam ook geen andere waarde meer toekennen dan die van onszelf. Ooit geloofden we dat ons lichaam een afspiegeling van God was. We dachten dat God ons geschapen had naar zijn evenbeeld en gelijkenis. Dat denken we nu niet meer. Nu denken we dat we een toevallige verschijning zijn in het heelal, een product van de geschiedenis met niet meer of minder waarde dan alles wat deel uitmaakt van het heelal. We zijn een toevallig ding en hoe waardig zijn de dingen? We zijn ook nog maar eens een héél klein ding in een inmens, al even onbevattelijk heelal. We meten de omvang van het heelal met getallen maar die overstijgen ons leven, de geschiedenis van alle mensen, de geschiedenis van onze planeet en alle planeten om ons heen. Ze vallen buiten ons begripsvermogen.

Als God niet meer de bron is van onze waardigheid wat dan wel? Alleen wijzelf kunnen nog de bron zijn van onze waardigheid. Maar hoe doen we dat? Hoe pakken we dat aan? Mensenrechten, dierenrechten, respect voor milieu en natuur? Krijgen we daarmee onze waardigheid terug en die van het heelal? En hoe zit dat met het leven en de dood? Aan de ene kant doen we alles om een mens in leven te houden, zijn leven te verbeteren of zelfs leven te scheppen, aan de andere kant maakt onze kennis de vernietiging van een mens, van vele mensen, zelfs van de hele aarde mogelijk. Naast een cultuur van het leven, hebben we een cultuur van de dood ontwikkeld.

Ook op persoonlijk vlak doen we dat. We eisen het recht op een waardig leven indien gewenst met hulp van de wetenschap. Maar we eisen ook het recht op de dood op, indien gewenst eveneens met hulp van de wetenschap. We willen waardig leven en daarom spannen we ons in om het leven zo aangenaam en compleet mogelijk te maken, wat dat ook moge zijn. Tegelijk willen we waardig sterven en als het even kan onze dood zelf kunnen kiezen. We willen God zelf zijn maar we zijn het niet. Daarvoor zijn we nu net te onvolmaakt, zowel geestelijk als lichamelijk. Een dilemma waar we nooit uit zullen geraken.