HIERONYMUS BOSCH: CHRISTUS EN DE BOOSAARDIGE TRONIES

Hieronymus Bosch, De Kruisdraging (76,7 x 83,5 cm), Gent, Museum van Schone Kunsten.

Hieronymus Bosch (1450 - 1516) heeft een indrukwekkend schilderij gemaakt met Christus die bij zijn tocht naar Golgotha omringd wordt door boosaardige tronies en een glimlachende vrouw. Die boosaardige tronies verbeelden het kwaad dat Christus omringde bij zijn terechtstelling aan het kruis. Het kwaad maakte toen veel meer dan nu deel uit van het wereldbeeld van de mensen.

Een algemeen aanvaarde verbeelding van het kwaad was de duivel aan wiens bestaan niet werd getwijfeld. Hij mocht dan wel niet van deze wereld zijn, toch wist men hoe hij er uit zag. Zijn voornaamste kenmerk is lelijkheid tot aan het afstotelijke toe. Het idee dat een lelijk uiterlijk de weerspiegeling is van het  innerlijke kwaad zit heel diep in ons, dieper dan we beseffen.

Schoonheid zou daarentegen de spiegel zijn van het goede in de mens. Kijk maar eens naar Christus en de bescheiden, glimlachende Veronica met de doek waarmee ze net het bezwete gezicht van Christus heeft afgedaan. Met hun gesloten ogen, ze willen de wereld van het kwaad niet zien, stralen ze schoonheid en rust uit. Hun gezichten zijn het tegengestelde van de boosaardige tronies die hen omringen. Het boosaardige heeft geen greep op hen, ze zijn niet van die wereld en daarom kan het kwaad hen niet raken.

Sinds de Verlichting hebben we de grootste moeite om nog in het kwaad te geloven. Het goede kunnen we nog wel aanvaarden. Sterker nog, het humanistische mensbeeld wil dat de mens van oorsprong goed is. Daarom zoekt de wetenschap telkens opnieuw naar wetenschappelijke verklaringen voor het kwaad: verkeerde opvoeding, maatschappelijk isolement, lage intelligentie of een storing in de psyche. Maar tot nu toe zijn er wetenschappelijk geen bevredigende verklaringen gevonden.

Heath Ledger aks 'De Joker' in de film 'The Dark Knight'

Deze humanistische gedachte staat haaks op de algemeen aanvaarde Christelijke belijdenis dat de mens het goede kan doen maar geneigd is tot het kwade. De populariteit van de Harry Potter boeken en films bewijst dat deze gedachte nog steeds leeft.  Zelfs Hollywood ontsnapt er niet aan .

In de Batmanfilm “The Dark Knight” is de tegenspeler van Batman de Joker, de personificatie van het kwaad of zo je wil de duivel zelve. De Joker is er op uit om Batman door middel van provocaties waarbij moord en doodslag is toegestaan, te verleiden zijn kwade kant in de strijd tegen hem te werpen zodat de door het publiek zo gewaardeerde goede Batman uiteindelijk ontmaskert zal worden als net zo slecht als de Joker. Daarmee zou het kwaad het definitief gewonnen hebben van het goede.