BIJ DE DOOD VAN LAJOS KALANOS

Lajos Kalanos met zijn camera in actie tijdens een reportage in Chili (1986) voor KRO's Brandpunt in samenwerking met de solidariteitsvereniging CLAT-Nederland.

Cameraman Lajos Kalanos is dinsdag op 81 jarige leeftijd overleden. Hij was ondanks zijn omvang, een flamboyante man. Altijd aanwezig. Druk, overal commentaar op en nergens bang voor. Ik leerde hem kennen tijdens een reportage die KRO's Brandpunt maakte in samenwerking met de solidariteitsvereniging CLAT Nederland in het kader van de actie “Een Dag Loon”. Die reportage werd gemaakt door Brandpunt journalist Fons de Poel. Lajos Kalanos was zijn vaste cameraman. Ik zorgde als man van CLAT-Nederland voor de contacten, de afspraken en de andere logistieke benodigdheden. Dat was in 1986 en Dictator Generaal Pinochet was nog aan de macht.

Dat hij niet bang was, wist ik al van de beelden die hij in 1980 gemaakt had van de aanslag op het plein van de kathedraal van San Salvador tijdens de begrafenis van de vermoorde bisschop Oscar Romero. De beelden die hij toen maakte van de in paniek vluchtende mensen en de doden op het plein zijn de wereld rond gegaan. Uit betrokkenheid met de medemens filmde Lajos Kalanos de slachtoffers van dictators, onderdrukkers en oorlogsgeweld overal in de wereld.

Hier zijn we te gast bij en gezin waarvan de zoon een politieke gevangene was van het regime Pinochet. In het midden de vrouw van de zoon met hun kind. Lajos houdt de moeder van de zon vast alsof hij haar wil steunen. Rechts staat Fons de Poel. De twee jongens zijn broers van de gevangene.

Dat had met zijn verleden te maken. Als student had hij het communistische bewind in zijn land Hongarije samen met medestudenten uitgedaagd. Ze werden opgepakt en zonder pardon in de gevangenis gegooid. Tijdens die gevangenschap werd hij een paar keer zogenaamd door een vuurpeloton doodgeschoten. Het moet een verschrikkelijke ervaring zijn om te denken dat je dood geschoten wordt om dan meteen daarop te merken dat het wrede grap was. Dat was het overigens niet voor enkele van zijn vrienden. Die werden daadwerkelijk geëxecuteerd. Tijdens de Hongaarse opstand in 1956 kwam hij vrij en kon hij naar Nederland vluchten. Zijn vrijheid liet hij door niemand meer afpakken.

 Lajos en Fons in actie bij het graf van Allende in de Chileense kuststad Valparaiso. Allende was de voormalige President van Chili die de dood verkoos boven gevangenschap tijdens de staatsgreep van Generaal Pinochet op 11 september 1973.

Hij was een durfal. In Chili duwde hij tijdens een militaire parade op het plein voor het Moneda Paleis de camera bijna onder de neus van de militairen die daar intimiderend op en neer marcheerden. Dan was hij eigengereid en keek hij hoever hij kon gaan. Op andere momenten was hij heftig aangedaan. Ik heb meegemaakt dat hij tranen uit zijn ogen moest wissen toen hij een interview filmde van de moeder van een meisje dat lopend van de bakker naar huis, door een militair werd doodgeschoten. De armenwijken werden soms dag en nacht door militairen bewaakt en daarbij vielen doden. Dat gebeurde gewoon en niemand wist waarom. De militairen hoefden zich nooit te verantwoorden.

Lajos en Fons in actie op het verjaardagsfeestje van Dictator Generaal Stroessner in Paraguay tijdens een reportage voor KRO's Brandpunt in samenwerking met de solidariteitsvereniging CLAT-Nederland (1987). Op de achtergrond de genodigden voor het intieme feestje in de tuin van het paleis. Links achter Lajos staan 2 veiligheidsagenten.

Toen we het graf filmden van het vermoorde meisje werden we plotseling opgepakt door in burger geklede politie. Lajos bleef kalm en haalde stiekem de filmcassette uit zijn camera om die te verbergen in de door ons gehuurde taxi. Nadat ik omstandig had uitgelegd dat we aan het filmen waren voor een Nederlandse Katholieke omroep als voorbereiding op het aanstaande Paus bezoek aan Chili lieten ze ons gaan. Ons materiaal lieten ze ongemoeid. Lajos was kwaad en opgelucht.

Zo maar een foto van Lajos en Fons ergens op straat in Asuncion, de hoofdstad van Paraguay. De indiaan leefde van wat hij verdiende als een soort straatartiest. De indianen zijn zoals in veel Latijns Amerikaanse landen een vergeten minderheidsgroep in het land dat vroeger voor de komst van de blanken van hen was.

Een jaar later zou ik samen met Fons de Poel en Lajos Kalanos in het kader van dezelfde actie van CLAT-Nederland een reportage maken in Paraguay. Daar was toen dictator Stroessner nog aan de macht. Toen slaagden we erin om toestemming te krijgen om te filmen op het verjaardagsfeestje van de dictator. Lajos Kalanos was zo brutaal om zijn camera op een driepoot recht voor de neus van Stroessner te zetten. Niemand durfde er iets van te zeggen en Stroessner zelf was waarschijnlijk te ijdel om er wat van te zeggen.

Ergens onderweg in Paraguay op weg naar een boerencoöperatie in de binnenlanden.

Voor Lajos en Fons was ook niks teveel. In Paraguay hebben we op het platteland, uren rijden van de hoofdstad, gefilmd. We reden uren over modderige zandpaden waarin ons Japanse busje enkele keren vast liep. Geen geklaag over de lange rit, het ongemak, het spaarzame eten en drinken. Kortom, een man die van het leven hield zoals het was en meeleefde met mensen in armoede en nood. Hij was een levenskunstenaar van de bovenste plank. Ik ben hem dankbaar dat ik met hem heb mogen werken. Dat hij in ruste in vrede.

http://nl.wikipedia.org/wiki/Lajos_Kalános