DE PUINHOPEN VAN HET SOVJET COMMUNISME IN OEKRAÏNE

Foto uit de serie "Case History", een serie over daklozen in Charkov in de periode 1997-1998

Zondag 17 april ben ik naar het fotomuseum FOMU te Antwerpen geweest. Ik was vooral geïnteresseerd in de foto tentoonstelling van Boris Mikhailov uit Oekraïne. Ik ken Oekraïne vanwege de vele werkbezoeken die ik aan het land heb gebracht, meestal aan de hoofdstad Kiev en omgeving en een enkele keer aan Lviv of ook wel Lemberg geheten. Ik was benieuwd of en wat ik zou herkennen van het land en zijn bewoners dat ik sinds de jaren ’90 heb meegemaakt.

Foto uit de serie Salt Lake uit 1986, voor de val van het Sovjet Communisme. Mensen baden in een vervuild meer in de buurt van een fabriek.

Dat herkennen viel mee. Mikhailov is geen documentaire fotograaf maar toch ook wel. Ik ken maar een heel klein deel van het land. In Oost Oekraïne, Donbass en op de Krim ben ik nooit geweest. Mikhailov gebruikt de fotografie om zich een weg te zoeken in zijn leven en zijn land. Zoals de FOMU folder zegt “hij verbeeldt, beschrijft en vervormt zijn land al sinds de jaren ’60 tot en met de recente Euromaidan-revolutie in Kiev.” Dat gaat natuurlijk ook gepaard met veel persoonlijke besognes, die voor een buitenstaander niet altijd herkenbaar zijn. 

Maar veel van wat hij gefotografeerd heeft, was herkenbaar. Vooral de troosteloze en uitzichtloze sfeer tussen die typische Oost-Europese en Russische woonblokken in de grotere steden. Alles is er grijs en vervallen. De mensen sjokken met hun tassen en rommel als verdwaalde zombies tussen het niets en het nergens. Het zijn plekken om zelfmoord te plegen of je met drugs op de been te houden. Met het instorten van de Sovjet Unie zijn ook hun levens ingestort.

Foto van 2 marinejongens in hun matrozenpak met knuffelbeer uit de serie Luriki   gemaakt in de Sovjet periode (1976-81). Homofilie bestond hoegenaamd niet in de Sovjet Unie.

Soms experimenteert hij met de foto’s, meer dan nodig is omdat de foto ook zonder bewerking al sterk genoeg is. Een echte hindernis is het teveel aan foto’s, behalve dan de serie over de daklozen. Hij kan blijkbaar niet kiezen. Ik heb voor mezelf een test gedaan met Red Series, een muur vol foto’s waarin de kleur rood, het rood van het communisme en de voormalige Sovjet Unie, een rol speelt. Er hangen 66 foto’s aan de muur. Volgens mij was een stuk of 15 foto’s maar dan van groter formaat, ook genoeg geweest om de kijker te overtuigen.

Je mag de mensen bewonderen die in de puinhopen van na het Sovjet Communisme overeind bleven en alsnog een weg zochten naar nieuwe levensdoelen. Aan zijn foto’s te zien hoort Mikhailov ook bij deze groep moedige overlevers. Daarom ook heeft hij een fotoreportage gemaakt van de Maidanrevolutie. Je ziet aan de foto’s dat hij ook niet precies weet waar het op uitdraait. Bovendien is het altijd moeilijk om van zo’n chaotische massademonstratie een goed beeld te maken, maar ik denk ook dat Mikhailov twijfelt of er nog wel een toekomst voor zijn land is. Dat is niet zo gek als je de puinhopen en ellende overziet. In Nederland vond een groepje verveelde, verwende kinderen en ideologen het nog nodig om tegen deze moedigen heel hard Nee te roepen in een referendum.  Ze hebben blijkbaar schijt aan de mensen die hun land willen opbouwen. Het is om je dood te schamen.

De obsessie met naaktfotografie van Harry gedocumenteerd als een claustrofobe ervaring in een kleine zaal van het FOMU.

Naast Mikhailov was er ook nog een fototentoonstelling van Mariken Wessels, getiteld “Taking Off. Henry my Neighbor.” Wat moet ik over die tentoonstelling zeggen? De folder omschrijft het zo: “Taking Off is een waarachtig beeldverhaal van een mislukt huwelijk, beladen met seksuele frustraties en voyeurisme. De tentoonstelling laat ons kennismaken met de fotografische obsessies van Henry. Henry’s vrouw Martha leefde jarenlang onder het juk van haar man, achteloos poseerde ze voor zijn extravagante naaktfotografie.”

Ik zeg het liever zo. Het is voor alles een tentoonstelling van onmacht uit gebrek aan liefde en de kunst van het fotograferen. Het resultaat van zijn liefdeloosheid en zijn dwangmatige obsessie voor naaktheid is daarom ook een monument van liefdeloosheid, lelijkheid en vergeefsheid. Het is om treurig van te worden, om je geloof in mensen helemaal te verliezen. Dat Mariken Wessels met deze wanhoop nog aan de slag is gegaan en een aantal foto’s ook nog verwerkt heeft tot een soort knipsels, begrijp ik niet. Zoveel wanhoop kun je beter met rust laten, denk ik dan.

Beide tentoonstellingen duren nog tot 5 juni 2016