HONDERD JAAR EENZAAMHEID EN HET LABYRINT VAN DE EENZAAMHEID (ter nagedachtenis aan Gabriel Garcia Marquez)

Van links naar rechts: Gabriel garcia Marquez, Octavio Paz en Mario Vargas Llosa

Voor zover ik weet zijn er twee Latijns Amerikaanse boeken waarin het woord eenzaamheid voorkomt in de titel: 'Honderd jaar eenzaamheid' van de zojuist overleden Colombiaanse schrijver en journalist Gabriel Garcia Marquez (1927 -2014) en 'Het labyrint van de eenzaamheid' van de Mexicaanse dichter en essayist Octavio Paz (1914-1998). 'Het labyrint van de eenzaamheid' verscheen in 1950. 'Honderd jaar eenzaamheid' in 1967. Tussen beide schrijvers zit bijna een generatie verschil. Beide schrijvers hebben de Nobelprijs voor de litteratuur gekregen: Gabriel Marquez al in 1982, Octavio Paz pas in 1990.

Marquez is met zijn fantastische vertellingen en heldere, journalistieke stijl voor veel meer lezers toegankelijk dan Paz met zijn gedichten en essays over Mexico en kunst. Beide hadden meer dan gemiddeld belangstelling voor politiek. Paz was zelfs ooit ambassadeur van zijn land maar bedankte in 1968, een internationaal jaar van studentenopstanden, voor de eer na het bloedbad onder protesterende studenten op Plaza Tlatelolco in Mexicostad. Dat was een jaar nadat 'Honderd jaar eenzaamheid' was verschenen. Tien dagen na het bloedbad vonden de Olympische Spelen in Mexico plaats. Ook toen al werd de prijs voor rustige Olympische Spelen met onderdrukking en zelfs bloed betaalt. Dat zou de sporters en het Olympisch Comitee toch eens tot nadenken moeten brengen.

Latijns Amerika heeft sinds de onafhankelijkheid tientallen revoluties en even zoveel revolutionairen meegemaakt. Ook zij bepalen mee de identiteit van dat continent. Hierboven een foto van de twee Mexicaanse revolutionairen Emiliano Zapata (links) en Pancho Villa (rechts) met hun vrouwen.(Foto:Augustin Casasola, Mexico)

Marquez gebruikte later zijn vriendschap met Fidel Castro, ontstaan in de tijd dat hij op Cuba woonde om verslag te doen van de Revolutie (1959), om Cubaanse politieke gevangenen vrij te krijgen. Ondanks dat Cuba onder Castro een communistische dictatuur werd, nam Marquez nooit afstand van Castro's Cuba. Je ziet dat vaker onder intellectuelen in Latijns Amerika. Ze kiezen niet onvoorwaardelijk voor democratie en mensenrechten maar blijven hangen tussen de romantiek van de Revolutie en hun anti-Amerikanisme.

Paz is op dit punt duidelijker. Hij koos zonder reserves voor de democratie net als later de Peruaanse schrijver Vargas Llosa, eveneens winnaar van de Nobelprijs voor de litteratuur (2010). Vargas Llosa werd daarvoor met hoon overladen door links Latijns Amerika wat nog versterkt werd toen hij een gooi deed naar het presidentschap van zijn land. Dat is treurig want Vargas Llosa is net zo'n goede verteller van fantastische verhalen als Marquez. Paz, Marquez en Vargas Llosa hebben met hun verhalen er toe bijgedragen dat de Latijns Amerikaanse cultuur een eigen gezicht en identiteit kreeg. Door hen is Latijns Amerika niet langer meer een afgeleide van Europa en zijn voormalige koloniale moederlanden en ook niet van de VS.

Het grootste deel van de Latijns Amerikaanse bevolking stamt af van de oorspronkelijke Indiaanse bevolking, de  blanke kolonisten en de negerslaven. Hierboven een antieke ingekleurde studiofoto uit Mexico.

Ik vermoed dat het woord eenzaamheid in hun beider beroemdste boeken precies dat betekent. Wij Mexicanen, wij Colombianen, wij Latijns Amerikanen zullen het alleen moeten doen. Er is niemand anders die ons kan helpen om op ons continent onszelf te worden en te zijn, te leven en te overleven. We zullen zelf het wiel moeten uitvinden: politiek, sociaal en economisch. In het boek 'Honderd jaar eenzaamheid' lezen we dat de stamvader van de Buendia's ontdekt dat de wereld rond is. Het is net als de uitvinding van het ijs een metafoor voor de ontdekking van het eigen land, de eigen cultuur en identiteit. Het familie epos over honderd jaar eenzaamheid is de vertelling van de ontdekking van het eigene: de wetten van de wereld, de revolutie, de politiek, het landverraad, de wellust en de toekomst

Paz is daar aan het begin van zijn 'Labyrint van de eenzaamheid' ondanks zijn dichterlijke taal of juist misschien wel dank zij, het duidelijkst over. Zijn metafoor is dichterlijk, die van de jongere die zichzelf en de wereld ontdekt: “de ontdekking van onszelf manifesteert zich in het besef dat we alleen zijn;tussen de wereld en onszelf vertoont zich een ongrijpbare, doorzichtige muur; die van ons bewustzijn. Zeker, als we net zijn geboren voelen we ons alleen; maar kinderen en volwassenen kunnen hun eenzaamheid overstijgen en zichzelf door spel of arbeid vergeten. Maar de jongeren, hangend tussen kindertijd en jeugd, blijft voor een moment versteld staan voor de oneindige rijkdom van de wereld. De jongere staat verbaasd over zijn bestaan. Na de verbazing volgt de overdenking: gebogen over de rivier van zijn bewustzijn vraagt hij zich af of dit gezicht, dat langzaam verschijnt op de bodem, misvormd door het water, het zijne is. Het unieke zijn -pure sensatie bij het kind- verandert in een probleem en vraag, in vragend bewustzijn. Bij de volkeren die bevangen zijn door hun groei gebeurt ongeveer hetzelfde. Hun bestaan manifesteert zich als een vraag: wie zijn we en hoe worden we wie we zijn?” (Octavio paz, El laberinto de la soledad', 1959 Fondo de Cultura Economica, blz.9)